تاثیر پذیری حافظ از نظامی گنجوی

نظامی (متوفای 614ه ق)

تأثیر حافظ از شعر نظامی – مثنوی سرا و داستان پرداز بزرگ قرن ششم و یکی از ارکان ادب فارسی -  محرز است. حافظ در مقطع غزلی، به نام نظامی تصریح دارد:

چو سلک درّ ِ خوشابست شعر نغز تو حافظ   که گاه لطف سبق می برد ز نظم نظامی

از آن گذشته، در ساختن « ساقی نامه» مستقیماً به ساقی نامه ها و مغنّی نامه های کوتاه دو بیتی نظامی در شرفنامه و اقبالنامه نظر داشته است. با این توضیح که ساقی نامه حافظ هم وزن این دو منظومه نظامی است. نظامی در شرفنامه، در آغاز بخشهای مختلف خطابهای دوبیتی- که ترجیع وار تکرارمی شود - به ساقی دارد که نمونه ای از آنها نقل می شود:

بیا ساقی آن جام آینه فام     به من ده که بر دست به جای جام

چو زان جام کیخسرو آین شوم     بدان جام روشن، جهان بین شوم

(شرفنامه، ص 153)

و نظیر این خطابها به مغنّی:

مغنی سحرگاه بر بانگ رود       به یاد آور آن پهلوانی سرود

نشاط غنا در من آور پدید       فراغت دهم زانچه نتوان شنید

(اقبالنامه، ص 130)

حافظ خطابهای مربوط به ساقی و مغنّی را در هم تنیده و به توالی و تناوب گاه با این و گاه با آن سخن می گوید:

بیا ساقی آن بکر مستور مست        که اندر خرابات دارد نشست

به من ده که بدنام خواهم شدن      خراب می و جام خواهم شدن

مغنی نوای طرب ساز کن       به قول و غزل قصه آغاز کن

مغنی از آن پرده نقشی بیار     ببین تا چه گفت از درون پرده دار

شباهتهای دیگر:

1) نظامی: هر چه خلاف آمد عادت بود            قافله سالار سعادت بود( مخزن الاسرار، ص 108)

حافظ: در خلاف آمد عادت بطلب کام که من...

2) نظامی: دست بدار ای چو فلک زرق ساز     زآستن کوته و دست دراز (مخزن الاسرار، ص142)

حافظ گوید:- ... زانچ آستین کوته و دست دراز کرد

- دراز دستی این کوته آستینان بین

3) نظامی: هم قصه نانموده دانی                    هم نامه نانوشته خوانی (لیلی و مجنون، ص4)

حافظ: ... که هم نادیده می بینی و هم ننوشته می خوانی

4) نظامی:باز بنای توبه را عشق خراب می کند   روزه گشای عاشقان از می ناب می کند(دیوان قصاید و غزلیات، ص 215)

حافظ: از می  کنند روزه گشا طالبان یار

5) نظامی: از زلف بنفشه را دهد تاب (لیلی و مجنون، ص98)

حافظ: تاب نقشه می دهد طرّه مشکسای تو

منبع : حافظ نامه(جلد1)- بهاءالدین خرمشاهی

بازگشت